Indiana - 21-08-2007, 17:45 Temat postu: żarna Haha  tekst z Wikipedii  Wygląda na to, że z naszymi żarnami nie jest tak źle (odnośnik w temacie o jedzeniu  )
Żarna rotacyjne zaczęły się pojawiać na ziemiach polskich w ok. I wieku p.n.e. i prawdopodobnie wywodzą się od małych przenośnych żaren używanych przez wojska rzymskie. Pierwotna forma żaren rotacyjnych to dwa kręgi, z których górny jest obrotowy i zwany jest biegunem, zaś kamień spodni to tzw. leżak. Ze względu na kamień dolny, służący do mielenia, możemy również zakwalifikować owe żarna do dwóch różnych grup: 1. żarna o dolnym kamieniu wklęsłym i lejkowato wgłębionym kamieniu górnym 2. żarna o dolnym kamieniu płaskim z nakłuwanymi niekiedy celowo płytkimi rowkami i zagłębieniami Żarna rotacyjne również nie posiadały kadłuba i były ustawiane na ziemi. Górny kamień (biegun) wprawiano w ruch obrotowy za pomocą żelaznej osi. Tego typu żaren używano powszechnie na obszarach Polski do końca XIX wieku, a w niektórych miejscach i do I wojny światowej. Ponadto można jeszcze wyróżnić żarna o obudowie drewnianej, które dzielimy na żarna kłodowe (cylindryczne pionowe i czworoboczne) oraz żarna w obudowie z desek lub klepek. Typowe żarna rotacyjne składają się z kamieni żarnowych, osi, paprzycy, rączki (żerdki – kierownicy), kadłuba i mechanizmu regulującego rozstaw kamieni. Oś, zwana też wrzecionem, to element konstrukcyjny, wokół którego obraca się kamień wierzchni. Rączka bądź też żerdka – kierownica służy do wprawiania w ruch całego narzędzia, kadłub zaś to nic innego jak obudowa, przyjmująca zazwyczaj kształt skrzynki wspartej na czterech nogach. Warto również przyjrzeć się bliżej mechanizmowi regulującemu rozstaw kamieni i jego metodzie działania. Ów mechanizm to ruchoma oś, której koniec górna część przechodzi przez kamień spodni, dolna zaś sterczy poniżej leżaka, opierając się na poprzeczce umocowanej poniżej blatu kadłuba. Podnoszenie lub obniżanie poprzeczki powoduje regulację rozstawu kamieni, a to z kolei umożliwia regulowanie grubości zmielonego produktu. Również na podstawie kamieni żarnowych była określana szeroko rozpowszechniona na ziemiach polskich aż do połowy XIX w. miara ciężaru (np. wosku, łoju i in.), nosząca nazwę kamienia. W zależności od okolicy wynosiła ona około 12,8 kg, niekiedy zaś mniej lub więcej i prawdopodobnie swą genezę miała w powszechnie przyjętej wadze kamienia żarnowego. |
